نافرمانی اجتماعی نسبت به حاکم جائر در ارتباطات دینی فقه شیعه و اهل سنت/نصرالله سخاوتی لادانی ـ هادی خلیلی

نافرمانی مدنی نسبت به مقام ولی­امر، در فقه­شیعه و اهل­سنت باتوجه به ارتباطات دینی در فقه­تشیع و اهل­سنت بیان‌شده است که در اینجا به‌اختصار به دیدگاه‌های اصلی هر یک از این دو مذهب می‌پردازیم. در فقه شیعه، اصلی وجود دارد که مفهوم «وَلَا تُطِع ْ عَصَاکَ فِی الْمَعْرُوفِ»؛ از فرمانروایانی که در معروف نافرمانی می‌کنند، اطاعت مکن. درصورتی‌که فرمان حاکم جائر با معروف و مصلحت عمومی در تضاد باشد، نافرمانی مدنی ممکن و حتی مورد توصیه قرار می‌گیرد؛ اما باید توجه داشت که این نافرمانی باید به شیوه‌ای صلح‌آمیز و بدون ایجاد فتنه انجام شود. در فقه اهل­سنت نیز، مسئله نافرمانی مدنی نسبت به حاکم جائر مطرح‌شده است. برخلاف برخی از افرادی که توجیه‌های دینی برای اطاعت کردن از هر حاکمی را می‌آورند، برخی دیگر از علمای اهل­سنت اعتقاددارند که اگر حاکم با ظلم و جور با قوم خود برخورد کند و مصلحت عمومی را نادیده بگیرد، نافرمانی مدنی ممکن و حتی لازم است. این دیدگاه‌ها بر پایه تفسیر متون دینی و احادیث پیامبر اسلام (ص) بیان می‌شود. به‌طورکلی، در این مقاله مسئله نافرمانی مدنی نسبت به مقام حاکم جائر، در ارتباطات­دینی شیعه و اهل­سنت موردبررسی قرارگرفته و با روش کتابخانه‌ای (توصیفی ـ تحلیلی) این پژوهش، صورت پذیرفته است.